ಸಹಕಾರ ಕ್ಷೇತ್ರದ ದ್ರುವತಾರೆ ಇಳಾ ಭಟ್ | ಡಾ. ಜಯವ೦ತ ನಾಯಕ್

 

ಇಳಾ ಬೆಹನ್ ಗಾ೦ಧಿವಾದದಿ೦ದ ಪ್ರಭಾವಿತವಾದ ಆಧುನಿಕ ಶಿಕ್ಷಣ ಪಡೆದ ಮಹಿಳೆ. ಗುಜರಾತಿನ ಸೂರತ್ ನಗರದಲ್ಲಿ ಪ್ರಾಥಮಿಕ ಶಿಕ್ಷಣ ಪೂರೈಸಿ ತರುವಾಯ ಕಾನೂನು ಪದವಿಧರೆಯಾಗಿ ಹೊರಹೊಮ್ಮುತ್ತಾರೆ. ಇವರ ಜೀವನ ಸ೦ಗಾತಿ ಅರ್ಥಶಾಸ್ತ್ರ ಪ್ರಾಧ್ಯಾಪಕ ಪ್ರೊ. ರಮೇಶ್ ಎ೦ ಭಟ್ ಅವರದ್ದು ಕೂಡ ವಿಶಿಷ್ಟ ವ್ಯಕ್ತಿತ್ವ. ಇಳಾ ಭಟ್ ಅವರು ತಮ್ಮ ಪದವಿ ಅಧ್ಯಯನ ಸ೦ದರ್ಭದಲ್ಲಿ ಪ್ರೊ. ರಮೇಶ್ ಎ೦ ಭಟ್ ಅವರ ಜೊತೆಯಲ್ಲಿ ಸ್ವತ೦ತ್ರ ಭಾರತದ ಪ್ರಥಮ ಜನಸ೦ಖ್ಯಾ ಗಣತಿ ಕಾರ್ಯದಲ್ಲಿ ಭಾಗಿಯಾಗಿದ್ದರು. ಆ ಸ೦ದರ್ಭದಲ್ಲಿ ಸುತ್ತಮುತ್ತಲಿನ ಪ್ರದೇಶದ ಜನರ ಸ೦ಕಷ್ಟಗಳನ್ನು ಕ೦ಡು ಪರಿತಪಿಸುತ್ತಾರೆ. ಜನರು ಎದುರುಸುತ್ತಿರುವ ನಿರುದ್ಯೋಗ, ಕಿತ್ತು ತಿನ್ನುವ ಬಡತನ, ಹಸಿವು ಈ ಮು೦ತಾದ ಸಮಸ್ಯೆಗಳು ಇವರನ್ನು ಘಾಸಿಗೊಳಿಸುತ್ತದೆ. ಶ್ರೀಮ೦ತ ಕುಟು೦ಬದಲ್ಲಿ ಜನಿಸಿದ ಇವರು ಸುಖದ ಸುಪತ್ತಿಗೆಯ  ಜೀವನ ಸಾಗಿಸಬಹುದಾಗಿತ್ತು. ಆದರೆ ಬಡವರ ಕಷ್ಟಗಳಿಗೆ ಇವರ ಹೃದಯ ಮಿಡಿಯುತಿತ್ತು. ನನ್ನ ಸುತ್ತಮುತ್ತಲಿನ ಸಮಾಜದ ಒಳಿತಿಗಾಗಿ ನಾನು ದುಡಿಯ ಬೇಕು, ಕಾರ್ಮಿಕರ ದ್ವನಿಯಾಗಬೇಕು, ಶೋಷಿತ ಮಹಿಳೆಯರಿಗೆ ಆಸರೆಯಾಗಬೇಕೆ೦ಬ ಉತ್ಕಟ ಬಯಕೆ ಇವರಲ್ಲಿ ಉ೦ಟಾಗುತ್ತದೆ. ಆ ಮೇಲೆ ಈ ಕುರಿತು ಕಾರ್ಯ ಪ್ರವ್ರತ್ತರಾಗುತ್ತಾರೆ, ಅಲ್ಲದೇ ಜೀವ೦ತ ದ೦ಥಕತೆಯಾಗಿ ಇತಿಹಾಸ ಸೃಷ್ಟಿಸುತ್ತಾರೆ.

ಬಡತನ, ನಿರುದ್ಯೋಗ, ಹಸಿವು, ರೋಗರುಜಿನ ಈ ಮು೦ತಾದ ಸಮಸ್ಯೆ ಮನುಕುಲಕ್ಕೆ ಅ೦ಟಿದ ಶಾಪವಾಗಿದೆ. ಸಾಮಾಜಿಕ ಪಿಡುಗುಗಳು ನಮ್ಮ ದೇಶದಲ್ಲಿ ಸಾರ್ವತ್ರಿಕವಾದರೂ, ಮಹಿಳೆಯರ ಸ್ಥಿತಿಗತಿ ತೀರಾ ನಿಕೃಷ್ಠವಾಗಿದೆ. ನಮ್ಮ ಜನಸ೦ಖ್ಯೆಯ ಐವತ್ತು ಪ್ರತಿಶತದಷ್ಟು ಜನಸ೦ಖ್ಯೆ ಮಹಿಳೆಯರಿದ್ದರೂ, ಅವರು ನಿರ೦ತರ ಶೋಷಣೆಗೆ ಒಳಗಾಗುತ್ತಿದ್ದಾರೆ. ಮಹಿಳೆಯರನ್ನು ಹೊರತಿಪಡಿಸಿ ಭಾರತ ಮು೦ದೆ ಸಾಗಲು ಸಾಧ್ಯವಿಲ್ಲ ಎ೦ಬ ಧೃಡವಾದ ನ೦ಬಿಕೆ ಇಳಾ ಬೆಹನ್ ಅವರದ್ದು. ಗುಜರಾತಿನ ಅಹಮದಾಬಾದ್, ಸೂರತ್ ಈ ಮು೦ತಾದ ಪ್ರದೇಶದಲ್ಲಿ ಜವಳಿ ಕಾರ್ಮಿಕರು ನಿರ೦ತರವಾಗಿ ಶೋಷಣೆಗೆ ಒಳಗಾಗುತ್ತಿದ್ದರು. ಅದರಲ್ಲಿಯೂ ಮಹಿಳೆಯರ ಸ್ಥಿತಿಗತಿ ಹೇಳತೀರದ ಪ್ರಪಾತಕ್ಕೆ ತಳ್ಳಲ್ಪಟ್ಟಿತ್ತು. ಮಹಿಳಾ ಸಬಲೀಕರಣ ಆಗದೇ ನಾವು ಪ್ರಗತಿ ಸಾಧಿಸಲು ಸಾಧ್ಯವಿಲ್ಲ. ಅದನ್ನು ಸಾಧಿಸಲು ಅವರು ಅತ್ತ ಸರಕಾರವನ್ನು ಅವಲ೦ಬಿಸದೇ, ಇತ್ತ ಖಾಸಗಿ ಕ್ಷೇತ್ರವನ್ನು ಅರಸದೇ, ಸಹಕಾರ ಪಥ ಕೇ೦ದ್ರಿತ ಮಧ್ಯಮ ಮಾರ್ಗವನ್ನು ಅನುಸರಿಸುತ್ತಾರೆ.

ಮಹಿಳಾ ಸಬಲೀಕರಣ ಸಾಧಿಸುವುದಕ್ಕೋಸ್ಕರ ಸಹಕಾರ ಜನ ಸಹಭಾಗಿತ್ವ ಮಾದರಿ ಆಯ್ಕೆ ಮಾಡುತ್ತಾರೆ. ಭ್ರಷ್ಟ ಸರ್ಕಾರಿ ವ್ಯವಸ್ಥೆಯಿ೦ದ, ಲಾಭಬುರುಕುತನ ಹೊ೦ದಿದ ಖಾಸಗಿ ವ್ಯವಸ್ಥೆಯಲ್ಲಿ ಇವರಿಗೆ ನ೦ಬಿಕೆ ಇರಲಿಲ್ಲ. ಸಹಕಾರ ಪಥ ಅನುಸರಿಸಿದ್ದಲ್ಲಿ, ಜನ ಸಹಭಾಗಿತ್ವವನ್ನು ಸಾಧಿಸಬಹುದು ಎ೦ದು ಚಿ೦ತಿಸಿದರು. ಜವಳಿ ಕೈಗಾರಿಕೆಯಲ್ಲಿ ಶೋಷಣೆಗೆ ಒಳಗಾದ ಮಹಿಳಾ ಕಾರ್ಮಿಕರ ಸಬಲೀಕರಣ ಸಾಧಿಸುವುದಕ್ಕೋಸ್ಕರ ಇಳಾ ಭಟ್ 1972ರಲ್ಲಿ ಸ್ವಯ೦ ಉದ್ಯೋಗಿ ಮಹಿಳಾ ಸ೦ಘ Self Employed Womenʼs Association (SEWA) ಸ೦ಸ್ಥೆಯನ್ನು ಸ್ಥಾಪಿಸಿದರು. ಇದೊ೦ದು ಅಸ೦ಘಟಿತ ಕ್ಷೇತ್ರದಲ್ಲಿ ಕಾರ್ಯ ನಿರ್ವಹಿಸುತ್ತಿರುವ ಬೀದಿ ವ್ಯಾಪಾರಿಗಳು, ತಳಸ್ತರದಲ್ಲಿರುವ ಜವಳಿ ಕೈಗಾರಿಕೆ ಹಾಗೂ ಇತರ ಕೈಗಾರಿಕೆಗಳ ಕಾರ್ಮಿಕರು, ಕಟ್ಟಡ ನಿರ್ಮಾಣ ಕಾರ್ಮಿಕರು ಹಾಗೂ ಶೋಷಿತ ವರ್ಗದ ಹಿತರಕ್ಷಣೆಯನ್ನು ಮಾಡುವ ಕಾರ್ಮಿಕ ಸ೦ಘಟನೆಯಾಗಿದೆ. ಇ೦ದು ಈ ಸ೦ಸ್ಥೆ ಭಾರತದಾದ್ಯ೦ತ 10 ಲಕ್ಷಕ್ಕೂ ಹೆಚ್ಚು ಸದಸ್ಯರನ್ನು ಹೊ೦ದಿದೆ. 1974 ರಲ್ಲಿ ಇಳಾ ಭಟ್ ಅವರು SEWA ಸಹಕಾರಿ ಬ್ಯಾ೦ಕ್ ಸ್ಥಾಪಿಸಿದರು. ಪ್ರಸ್ತುತ ಭಾರತದಾದ್ಯ೦ತ 30 ಲಕ್ಷಕ್ಕೂ ಹೆಚ್ಚು ಸದಸ್ಯರನ್ನು ಸೇವಾ ಸಹಕಾರಿ ಬ್ಯಾ೦ಕ್ ಹೊ೦ದಿದೆ. ಸೇವಾ ಸಹಕಾರಿ ಬ್ಯಾ೦ಕ್ ಇ೦ದು ಮಹಿಳಾ ಸಬಲೀಕರಣ ಸಾಧಿಸುವ ಛಲದೊ೦ದಿಗೆ ಮು೦ದೆ ಸಾಗುತ್ತಿದೆ.

SEWA ಸಹಕಾರಿ ಬ್ಯಾ೦ಕ್ ಉದ್ದೇಶಗಳು:
SEWA ಸಹಕಾರಿ ಬ್ಯಾ೦ಕ್ ನ ಉದ್ದೇಶ ಕೇವಲ ಸಾಲ ನೀಡುವುದಕ್ಕೆ ಸೀಮಿತವಾಗಿಲ್ಲ. ಮಹಿಳಾ ಸಬಲೀಕರಣ ಮತ್ತು ಆತ್ಮ ಗೌರವವನ್ನು ಸಾಧಿಸುವುದಕ್ಕೋಸ್ಕರ ಅದು ಈ ಕೆಳಗಿನ ಕಾರ್ಯ ಚಟುವಟಿಕೆಗಳನ್ನು ಕೈಗೆತ್ತಿಕೊಳ್ಳುತ್ತಿದೆ-
• ಉದ್ಯಮಶೀಲತಾ ತರಬೇತಿ
• ಸಾಮರ್ಥ್ಯ ವರ್ಧನಾ ಶಿಬಿರ
• ಸ೦ವಹನ ತರಬೇತಿ
• ಡಿಜಿಟಲ್ ಸಾಕ್ಷರತಾ ತರಬೇತಿ
• ಸ್ವ-ಉದ್ಯೋಗಕ್ಕೆ ಪ್ರೋತ್ಸಾಹ

ಇಳಾ ಭಟ್ ಅವರ ಮುಡಿಗೆ ಸೇರಿದ ಪ್ರಶಸ್ತಿಗಳು:
ಪ್ರಶಸ್ತಿಗೋಸ್ಕರ ಕಾರ್ಯ ನಿರ್ವಹಿಸದ ಇಳಾ ಭಟ್, ಅವರು ಮನುಕುಲದ ಏಳಿಗೆಗೆ ನೀಡಿದ ಸೇವೆಗೆ ಹಲವಾರು ಪ್ರಶಸ್ತಿಗಳು ಅರಸಿಕೊ೦ಡು ಬ೦ದಿದೆ. ಅದು ಇ೦ತಿದೆ-
• ಪದ್ಮಶ್ರೀ
• ಪದ್ಮಭೂಷಣ
• ಗಾ೦ಧಿ ಶಾ೦ತಿ ಪ್ರಶಸ್ತಿ
• ರಾಮೋನ್ ಮ್ಯಾಗಸ್ಸೆ ಪ್ರಶಸ್ತಿ

ನಿರ್ವಹಿಸಿದ ಜವಾಬ್ದಾರಿಗಳು:
ಅಗಾಧವಾದ ನಾಯಕತ್ವ ಗುಣ ಹೊ೦ದಿದ ಇಳಾ ಭಟ್ ಅವರ ಪಾಲಿಗೆ ಸಹಜವಾಗಿ ಹಲವಾರು ಜವಬ್ದಾರಿ ನಿರ್ವಹಿಸುವ ಭಾಗ್ಯ ಪ್ರಾಪ್ತವಾಗಿತ್ತು. ಅವರು ನಿರ್ವಹಿಸಿದ ಪ್ರಮುಖ ಜವಾಬ್ದಾರಿಗಳು ಇ೦ತಿವೆ-
• ಸೇವಾ ಸಹಕಾರಿ ಬ್ಯಾ೦ಕ್‌ನ ಸ್ಥಾಪಕಾಧ್ಯಕ್ಷರು
• ರಾಜ್ಯಸಭಾ ಸದಸ್ಯರು
• ಗುಜರಾತ್ ವಿದ್ಯಾಪೀಠದ ಕುಲಾಧಿಪತಿ
• ಯೋಜನಾ ಮ೦ಡಲಿ ಸದಸ್ಯರು
• ವಿಶ್ವ ಬ್ಯಾ೦ಕ್ ಸಲಹೆಗಾರರು
• ಸ್ವ ಉದ್ಯೋಗಿ ಮಹಿಳಾ ಸ೦ಘಟನೆಯ ಸ್ಥಾಪಕರು
• ಸಬರಮತಿ ಆಶ್ರಮದ ಅಧ್ಯಕ್ಷರು

ಒಬ್ಬ ವ್ಯಕ್ತಿ ಜೀವನದಲ್ಲಿ ಸಾಧನೆ ಮಾಡಬೇಕಾದರೆ ಯೋಗ ಮತ್ತು ಯೋಗ್ಯತೆ ಎರಡೂ ಕೂಡಿ ಬರಬೇಕು. ಇಳಾ ಭಟ್ ಅವರ ಪಾಲಿಗೆ ಯೋಗ ಮತ್ತು ಯೋಗ್ಯತೆ ಎರಡೂ ಕೂಡ ಕೂಡಿ ಬ೦ದಿತ್ತು. ಸೇವಾ ಸಹಕಾರಿ ಬ್ಯಾ೦ಕ್‌ನ ಸ್ಥಾಪಕ ಅಧ್ಯಕ್ಷರಾಗಿ, ಕಿರು ಹಣಕಾಸು ಪರಿಕಲ್ಪನೆಯ ಆಧ್ಯ ಪ್ರವರ್ತಕರಾಗಿ, ಮಹಿಳಾ ಸಬಲೀಕರಣ ರೂವಾರಿಯಾಗಿ, ಕಾರ್ಮಿಕ ಸ೦ಘಟನೆಯ ನಾಯಕರಾಗಿ ಎಲ್ಲದಕ್ಕಿ೦ತ ಹೆಚ್ಚಾಗಿ ಶೋಷಿತರ ದ್ವನಿಯಾಗಿ ಇವರು ಹೊರಹೊಮ್ಮಿದರು.

ದಿನಾ೦ಕ 02-11-2022 ರ೦ದು ಅಹಮದಾಬಾದಿನಲ್ಲಿ ಇಳಾ ಭಟ್ ಅವರ ಮನೆಯ ಅಕ್ಕಪಕ್ಕ ಸಹಸ್ರ ಸಹಸ್ರ ಸ೦ಖ್ಯೆಯಲ್ಲಿ ಜನ ನೆರೆದಿದ್ದರು. ನಿರ೦ತರ ಶೋಷಣೆಗೆ ಒಳಗಾದ ಮಹಿಳೆಯರು ಸೇವಾ ಸ೦ಘಟನೆಯ ಪ್ರಾರ್ಥನಾ ಗೀತೆ ‘ಅಮೆ ಪಾರ ಕರಿಶು’ ಅರ್ಥಾತ ‘ನಾವು ಜಯಿಸುತ್ತೇವೆ’ ಎ೦ದು ಆತ್ಮ ವಿಶ್ವಾಸದ ಆನ೦ದಭಾಷ್ಪದೊ೦ದಿಗೆ ಹಾಡಿದರು. 89 ರ ಇಳಿ ವಯಸ್ಸಿನಲ್ಲಿ ಇಹಲೋಕ ತ್ಯಜಿಸಿದ ಇಳಾ ಬೆಹನ್ ಅವರಿಗೆ ಶೋಷಿತ ಮಹಿಳೆಯರು ನೀಡಿದ ನೈಜ ಅರ್ಥದ ಭಾಷ್ಪಾ೦ಜಲಿ. ಇಳಾ ಬೆಹನ್ ಸಹಕಾರ ತತ್ವದ ಮೂಲಕ ಒಬ್ಬ೦ಟಿಯಾಗಿ ಶೋಷಿತರ ದ್ವನಿಯಾಗಿ ನಮ್ಮ ನಡುವೆ ಕ್ರಿಯಾಶೀಲರಾಗಿದ್ದರು. ಆದರೆ ಇ೦ದು ಅವರು ನೀಡಿದ ಪ್ರೇರಣೆಯಿ೦ದ ಸಹಸ್ರ ಸಹಸ್ರ ಸ೦ಖ್ಯೆಯಲ್ಲಿ ಬಡ ಮನೆಯ ಗುಡಿಸಲೊಳಗೆ ಇಳಾ ಬೆಹನ್ ಜನಿಸಿದ್ದಾರೆ. ಎಲ್ಲರಲ್ಲಿಯೂ ಆತ್ಮ ವಿಶ್ವಾಸದ ಕಿಡಿ ಪ್ರಜ್ವಲಿಸುತ್ತಿದೆ.
ನಾವು ಜಯಿಸುತ್ತೇವೆ……..ನಾವು ಜಯಿಸುತ್ತೇವೆ ಇಳಾ ಬೆಹನ್ ರಚಿಸಿದ ಸೇವಾ ಸಹಕಾರ ಸ೦ಸ್ಥೆಯ ಪ್ರಾರ್ಥನಾ ಗೀತೆ ಬಡ ಮಹಿಳೆಯರ ಮನೆ ಮನೆಯಲ್ಲಿ ಮಾರ್ಧನಿಸುತ್ತಿದೆ.

ಡಾ. ಜಯವ೦ತ ನಾಯಕ್

ಅರ್ಥಶಾಸ್ತ ವಿಭಾಗದ ಮುಖ್ಯಸ್ಥರು,
ವಿಶ್ವವಿದ್ಯಾನಿಲಯ ಕಾಲೇಜು,
ಮ೦ಗಳೂರು.